ΤΕΙ Αθήνας
Πέτρος Καρκαλούσος
Assistant professor of clinical chemistry and methods of quality control
Department of medical laboratories
Technological and educational institute of Athens
Σύμφωνα με την ελληνική πολιτεία έχει, το ερώτημα όμως είναι αν θα έχει και στο μέλλον. Ένας από τους κλάδους όπου οι διαρροές από τις συσκέψεις της οκταμελούς επιτροπής για την ίδρυση του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής τον φέρνουν να εξαφανίζεται μέσω της συγχώνευσης του με ένα, δύο ή περισσότερα άλλα τμήματα είναι οι σημερινοί τεχνολόγοι ιατρικών εργαστηρίων.
Ακούγεται ότι μέλη της οκταμελούς επιτροπής θεωρούν ότι οι τεχνολόγοι ιατρικών εργαστηρίων είναι «παρασκευαστές» και απορούν γιατί παραμένουν τόσα χρόνια στη τριτοβάθμια εκπαίδευση. Οι περιφρονητικοί αυτοί χαρακτηρισμοί μπορεί να είναι μεν φήμες και τίποτα άλλο, είναι όμως γεγονός ότι το τμήμα Ιατρικών Εργαστηρίων και πολλά άλλα από την Σχολή Επαγγελμάτων Υγείας και Πρόνοιας του ΤΕΙ Αθήνας βρίσκονται στα σχέδια υποβάθμισης της οκταμελούς επιτροπής μέσω της συγχώνευσης του με αλλότρια τμήματα.
Ως καθηγητής του εν λόγω τμήματος απαντώ σε 15 ερωτήματα περί ακαδημαϊκότητας των τεχνολόγων ιατρικών εργαστηρίων από τα ΑΤΕΙ Αθήνας, ΑΤΕΙ Θεσσαλίας και Aλεξάνδρειο ΑΤΕΙ Θεσσαλονίκης.
1. Είναι οι σημερινοί τεχνολόγοι ιατρικών εργαστηρίων επιστήμονες;
To αντικείμενο των τεχνολόγων ιατρικών εργαστηρίων είναι η βιοχημεία, η αιματολογία, η μικροβιολογία, η ιστοπαθολογία, η κυτταρολογία, η ανοσολογία και η βιολογία (μοριακή και κυτταρική). Όλα αυτά αποτελούν αναμφισβήτητα επιστημονικούς κλάδους αφού με τα αντικείμενα αυτά ασχολούνται ειδικότητες της ιατρικής, βιολόγοι και χημικοί για τους οποίους κανείς δεν αμφισβητεί την επιστημονικότητα τους. Ο μετονομασία των τεχνολόγων ιατρικών εργαστηρίων σε βιοιατρικούς επιστήμονες (biomedical scientists) θα άρει απλά την όποια επιφύλαξη.
2. Αφού οι τεχνολόγοι ιατρικών εργαστηρίων δεν μπορούν να έχουν δική τους άδεια λειτουργίας εργαστηρίου γιατί να ανήκουν στο χώρο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης;
Πράγματι η ελληνική νομοθεσία ορίζει ότι άδεια λειτουργίας κλινικού εργαστηρίου επιτρέπεται μόνο για επιστήμονες ιατρικής ειδικότητας (ιατροί βιοπαθολόγοι για εργαστήρια βιοχημείας, αιματολογίας, μικροβιολογίας, ανοσολογίας, αιμοδοσίας, ιατροί κυτταρολόγοι για εργαστήρια κυτταρολογίας και ιατροί ιστοπαθολόγοι για εργαστήρια ιστοπαθολογίας). Μαζί όμως με τους τεχνολόγους ιατρικών εργαστηρίων εκατοντάδες απόφοιτοι τμημάτων βιολογίας και χημείας δουλεύουν επί σειρά ετών σε κλινικά εργαστήρια αλλά κανείς δεν αμφισβήτησε ότι δεν είναι επιστήμονες επειδή δεν δικαιούνται δική τους άδεια λειτουργίας κλινικού εργαστηρίου.
3. Γιατί να υπάρχουν τεχνολόγοι ιατρικών εργαστηρίων αφού υπάρχουν βιοπαθολόγοι ιατροί που κάνουν παρόμοιο έργο;
Οι βιοπαθολόγοι ιατροί (παλαιότερα μικροβιολόγοι) αποτελούν μία τετραθεματική εργαστηριακή ιατρική ειδικότητα με αντικείμενα: μικροβιολογία, βιοχημεία, αιματολογία, αιμοδοσία και ανοσολογία. Αντιθέτως οι τεχνολόγοι ιατρικών εργαστηρίων εκπαιδεύονται χωρίς περιορισμό σε όλα τα κλινικά εργαστήρια αφού εκπαιδεύονται επιπλέον στην κυτταρολογία, ιστοπαθολογία, κρυοσυντήρηση και χειρισμό γαμετών σε εργαστήρια εξωσωματικής.
4. Αφού οι βιοπαθολόγοι ιατροί έχουν περισσότερα χρόνια σπουδών από τους τεχνολόγους ιατρικών εργαστηρίων γιατί ο κλάδος των τεχνολόγων ιατρικών εργαστηρίων να είναι επίσης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση;
Oι βιοπαθολόγοι ιατροί διδάσκονται στο πανεπιστήμιο επί 6 χρόνια τα ίδια μαθήματα με τους ιατρούς που θα λάβουν αργότερα ειδικότητες παθολογίας και χειρουργικής. Η εκπαίδευση τους σε εργαστηριακά θέματα είναι εξαιρετικά περιορισμένη και καλύπτει κυρίως αντικείμενα γενικής χημείας και βιολογίας. Αντιθέτως οι τεχνολόγοι ιατρικών εργαστηρίων εκπαιδεύονται επί 4 χρόνια στις εργαστηριακές επιστήμες της βιοχημείας, μικροβιολογίας, αιματολογίας κ.α. Τα μαθήματα που κάνουν καλύπτουν σε βάθος όλες τις εργαστηριακές κλινικές επιστήμες, πέρα από τις υποειδικότητες της βιοπαθολογίας αλλά και αποκτούν και βασικές γνώσεις ιατρικής (ανατομία, φυσιολογία, φαρμακευτική, παθολογία).
5. Τι είναι τελικά οι τεχνολόγοι ιατρικών εργαστηρίων; Μήπως είναι μόνο για να «παίρνουν αίμα»;
Οι τεχνολόγοι ιατρικών εργαστηρίων είναι κατά βάση «αναλυτές» είναι δηλαδή οι επιστήμονες που σπουδάζουν την «επιστήμη των αναλύσεων» στα κλινικά εργαστήρια αλλά και σε άλλους χώρους αναλύσεων (π.χ. φαρμακοβιομηχανία). Η αιμοληψία αποτελεί απλά ένα από τα μαθήματα και αντικείμενα τους. Πραγματοποιούν αιμοληψίες αλλά και άλλες δειγματοληψίες π.χ. κολπικά δείγματα σε διαγνωστικά κέντρα, θαλάμους νοσηλείας αλλά και στα σπίτια ασθενών. Είναι επιστήμονες με ανθρωπιστική παιδεία αφού είναι δέκτες του ιατρικού ιστορικού των ασθενών και μπαίνουν και στα σπίτια τους. Κανονικά θα έπρεπε και αυτοί να διαβάζουν τον νόμο του Ιπποκράτη αφού έτσι και αλλιώς οι συμβάσεις τους περιλαμβάνουν όρους εχεμύθειας και εμπιστευτικότητας.
6. Γιατί να μην υπάρχουν μόνο βιοπαθολόγοι ιατροί στα κλινικά εργαστήρια;
Πέρα από το γεγονός ότι οι τεχνολόγοι ιατρικών εργαστηρίων καλύπτουν και άλλους εργαστηριακούς κλάδους θα πρέπει να γίνει να τονιστεί ότι οι βιοπαθολόγοι ιατροί μαθαίνουν τις εργαστηριακές τεχνικές μόνο στο πλαίσιο της ειδικότητας τους, όπου στα πλαίσια της καθημερινής τους επαγγελματικής εκπαίδευσης σε αυτές, παρακολουθούν σεμινάρια/μαθήματα και στο τέλος δίνουν εξετάσεις ειδικότητας. Τα βιβλία στα οποία εξετάζονται οι βιοπαθολόγοι είναι ίδια ή παρόμοια με τα βιβλία στα οποία εκπαιδεύονται οι τεχνολόγοι ιατρικών εργαστηρίων οι οποίοι όμως στην σχολή τους παρακολουθούν πολυάριθμες διαλέξεις και ασκούνται σε εργαστήρια πέρα από το γεγονός ότι κάνουν εξάμηνη πρακτική άσκηση. Άλλωστε το γεγονός ότι οι βιοπαθολόγοι δικαιούνται από μία άδεια βιοπαθολογικού εργαστηρίου αυτό σημαίνει ότι ο ρόλος που τους αποδίδεται είναι του ιατρικού supervisor στο εργαστήριο και όχι του «αναλυτή».
7. Γιατί να έχουμε «επιστήμονες» τεχνολόγους ιατρικών εργαστηρίων αφού έτσι και αλλιώς μπορούν να δουλέψουν στα ιατρικά εργαστήρια και απόφοιτοι βιολογίας, χημείας και παρεμφερών κλάδων;
Και σε πολλούς άλλους επαγγελματικούς χώρους συμβαίνει ακριβώς το ίδιο. Π.χ. στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση φιλολογικά μαθήματα παραδίδουν απόφοιτοι κλασικής φιλολογίας, ιστορίας – αρχαιολογίας και άλλων φιλολογικών τμημάτων, στα εργαστήρια ποιοτικού ελέγχου στη φαρμακοβιομηχανία δουλεύουν βιολόγοι, χημικοί, φαρμακοποιοί και τεχνολόγοι ιατρικών εργαστηρίων, στο μάρκετιγκ στις επιχειρήσεις δουλεύουν γραφίστες, απόφοιτοι οικονομικών και διοικητικών σχολών. Όλοι γνωρίζουμε ότι σε πολλά επαγγέλματα απασχολούνται απόφοιτοι διαφορετικών πανεπιστημιακών τμημάτων, γεγονός απόλυτα σεβαστό και κατανοητό, το ίδιο λοιπόν συμβαίνει και στα κλινικά εργαστήρια.
8. Γιατί να υπάρχουν τεχνολόγοι ιατρικών εργαστηρίων στη τριτοβάθμια εκπαίδευση αφού υπάρχει τέτοια ειδικότητα σε ΙΕΚ και ΕΠΑΛ;
Το ίδιο συμβαίνει και με πολλές άλλες ειδικότητες που υπάρχουν χρόνια στα ελληνικά πανεπιστήμια και ΤΕΙ. Π.χ. η λογιστική διδάσκεται σε ΙΕΚ, ΕΠΑΛ, ΤΕΙ και πανεπιστήμια, τουριστικές ειδικότητες διδάσκονται σε ΙΕΚ, ΤΕΙ και πανεπιστήμια, θεατρικές σπουδές διδάσκονται σε ΙΕΚ, πανεπιστήμιο και αναγνωρισμένα τριετή δημόσια και ιδιωτικά προγράμματα σπουδών, η προπονητική διδάσκεται στα ΤΕΦΑΑ αλλά και διετή προγράμματα ΙΕΚ. Σχεδόν όλες οι ειδικότητες των ΤΕΙ και πολλές των πανεπιστημίων διδάσκονται στην μεταλυκειακή διετή εκπαίδευση αλλά ποτέ δεν αμφισβητήθηκε η ακαδημαϊκότητα των τριτοβάθμιων ιδρυμάτων λόγω της ύπαρξης και παράλληλης διετούς μεταλυκειακής εκπαίδευσης.
9. Γιατί το δημόσιο πανεπιστήμιο να «ξοδεύεται» για την εκπαίδευση τεχνολόγων ιατρικών εργαστηρίων αφού μπορεί η συγκεκριμένη ειδικότητα να διδάσκεται σε διετή προγράμματα;
H ανάγκη για την ένταξη ειδικοτήτων στη τριτοβάθμια εκπαίδευση προήλθε από την ραγδαία ανάπτυξη των επιστημών και των τεχνών. Έτσι επαγγέλματα που πριν λίγες δεκαετίες αφορούσαν περιορισμένο γνωστικό αντικείμενο βαθμιαία δημιουργήθηκε βαθμιαία η ανάγκη να ενταχθούν στη τριτοβάθμια εκπαίδευση. Έτσι ενώ γνωστά επαγγέλματα όπως ο νομικός, ο ιατρός κ.α. εντάχθηκαν από την αρχή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και παρέμειναν προφανώς εκεί άλλα επαγγέλματα όπως π.χ. ο λογιστής, ο νοσηλευτής κ.α. εντάχθηκαν σταδιακά στη τριτοβάθμια εκπαίδευση και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίον η σχετική εκπαίδευση διαχέεται σήμερα σε όλα τα επίπεδα της εκπαίδευσης.
10. Μήπως οι τεχνολόγοι ιατρικών εργαστηρίων είναι «παρασκευαστές» και τίποτα περισσότερο;
Ο όρος χρησιμοποιούνταν παλαιότερα όταν τα εργαστήρια δεν ήταν αυτοματοποιημένα και υπήρχε πολυάριθμο προσωπικό τεχνικής κατάρτισης για να παρασκευάζει διαλύματα κ.α. Από την δεκαετία του 80 οι αυτόματοι αναλυτές περιόρισαν ή εξαφάνισαν την ανάγκη για την παρασκευή υλικών μέσα στο εργαστήριο. Ούτε οι απόφοιτοι των ΤΕΙ καλούνται παρασκευαστές ούτε καν οι απόφοιτοι των ΕΠΑΛ, ΙΕΚ οι οποίοι παίρνουν πτυχίο Βοηθού Ιατρικών και Βιολογικών Εργαστηρίων (ΒΙΒΕ). Το να μας αποκαλεί κάποιος «παρασκευαστές» είναι το ίδιο προσβλητικό με το να αποκαλεί τους νοσηλευτές νοσοκόμους/«αδελφές», τις μαίες μαμές κ.λ.π.
11. Αφού οι «τεχνολόγοι ιατρικών εργαστηρίων» στην Ευρώπη και σε άλλες ηπείρους προέρχονται από διαφορετικά επίπεδα εκπαίδευσης γιατί θα πρέπει στην Ελλάδα να είναι στην τριτοβάθμια εκπαίδευση;
Κανένας από τους εργαστηριακούς κλάδους που εργάζονται στα ελληνικά κλινικά εργαστήρια δεν είναι κατοχυρωμένο «Ευρωπαϊκό» επάγγελμα. Π.χ. η τετραθεματική ιατρική ειδικότητα βιοπαθολογίας δεν υπάρχει στις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες ενώ είναι γνωστή η προσπάθεια χημικών και βιολόγων που εργάζονται σε κλινικά εργαστήρια να κατοχυρωθεί και στην Ελλάδα η επιστημονική ειδικότητα της «κλινικής χημείας». Ανεξάρτητα όμως από τον τρόπο οργάνωσης των κλινικών εργαστηρίων ανά Ευρωπαϊκή χώρα ή εκτός Ευρώπης οι τεχνολόγοι ιατρικών εργαστηρίων με όποιο όνομα και αν αναφέρονται υπάρχουν παντού και εργάζονται κατά χιλιάδες στα κλινικά εργαστήρια. Ο κλάδος τους απέκτησε άμεσα ή σταδιακά ακαδημαϊκά χαρακτηριστικά και ανήκει πλέον στα συστήματα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με τις ιδιομορφίες και διαφορές φυσικά της κάθε χώρας. Δεν υπάρχει κανένα προηγούμενο σε Ευρωπαϊκή χώρα ή αλλού ένας κλάδος με αυτόνομα χαρακτηριστικά τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, να υποπέσει στη δευτεροβάθμια.
12. Οι σπουδές στα τμήματα Ιατρικών Εργαστηρίων της Ελλάδας δεν έχουν ακαδημαϊκό χαρακτήρα, είναι απλά τετράχρονη τεχνική εκπαίδευση και θα μπορούσε να περιοριστεί σε δίχρονη.
Δεν υπάρχει άλλο τμήμα στα ΤΕΙ της χώρας που να έχει τόση σχέση με τις βασικές επιστήμες της ζωής όσο οι τεχνολόγοι ιατρικών εργαστηρίων. Οι φοιτητές τους οφείλουν να ξέρουν κατά την εισαγωγή τους βιολογία, φυσική, χημεία. Χρειάζονται άριστο υπόβαθρο σε όλες τις βασικές θετικές επιστήμες ακόμα και στα μαθηματικά (παρόλο που δεν δίνουν σχετικό μάθημα στις Πανελλήνιες εξετάσεις) αλλά και άριστες γνώσεις πληροφορικής και Αγγλικών. Παρόλο τις δυσκολίες χρηματοδότησης και τις γνωστές ελλείψεις σε υλικούς και ανθρώπινους πόρους σε όλα τα τμήματα Ιατρικών Εργαστηρίων γίνεται αξιόλογη βασική και εφαρμοσμένη έρευνα. Δείτε ενδεικτικά τις πτυχιακές του τμήματος Ιατρικών Εργαστηρίων του ΤΕΙ Αθήνας στην διεύθυνση http://users.teiath.gr/tieedu/Web_TIE/Thesis_database.htm. Στην λίστα φαίνονται πτυχιακές εργασίες του τμήματος, συνεργαζόμενα ερευνητικά ιδρύματα και συνεργαζόμενοι ερευνητές. Ερευνητές από τα ερευνητικά ιδρύματα της Αθήνας μπορούν να βεβαιώσουν τον καθένα κακόπιστο για την ακαδημαϊκή επάρκεια των φοιτητών μας.
13. Οι τεχνολόγοι ιατρικών εργαστηρίων δεν έχουν διεθνή αναγνώριση ως κλάδος ή τουλάχιστον όχι τόσο όσοι οι ιατροί, βιολόγοι, χημικοί.
Οι τεχνολόγοι ιατρικών εργαστηρίων απολαμβάνουν στο εξωτερικό περισσότερη αναγνώριση από ότι στην Ελλάδα αφού εδώ σχετικά μόλις πρόσφατα εντάχθηκαν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Ενδεικτικά αναφέρονται τα εξής διεθνή πιστοποιητικά: 1) Certification of clinical pathology – αφορά την αιματολογία, βιοχημεία, μικροβιολογία, ανοσολογία κ.α. και παρέχεται από τον Αμερικανικό οργανισμό American Society of Clinical Pathology και πρόκειται για πιστοποιητικό με διεθνή αναγνώριση, 2) Certification of biosafety – πιστοποιητικό ειδικού βιοασφάλειας που παρέχεται από τον διεθνή οργανισμό ABSA international. Η επιστημονική ένωση των τεχνολόγων ιατρικών εργαστηρίων (ΠΕΤΙΕ) είναι μέλος της Ευρωπαϊκής (EPBS) και διεθνούς ομοσπονδίας (IFBLS) τεχνολόγων ιατρικών εργαστηρίων.
14. Οι τεχνολόγοι ιατρικών εργαστηρίων δεν χρειάζονται αφού οι απόφοιτοι των ΙΕΚ/ΕΠΑΛ κάνουν λίγο έως πολύ την ίδια δουλειά.
Η απάντηση σε αυτή την παρατήρηση είναι η ίδια η πραγματικότητα. Ας απευθυνθεί όποιος πιστεύει αυτό στο Υπουργείο Υγείας για να μάθει ποιους εργαστηριακούς προτιμά για τα εργαστήρια του ΕΣΥ και του ΠΕΔΙ, διετούς ή τετραετούς εκπαίδευσης;
Προκαλούμε όποιον αρμόδιο έχει άλλη γνώμη να απευθυνθεί επίσης σε όλες τις μεγάλες ιδιωτικές εταιρείες παροχής τριτοβάθμιας και πρωτοβάθμιας υγείας και να ζητήσουν την σύνθεση των προσλήψεων τους στα τελευταία χρόνια. Η διείσδυση του κλάδου μας σε όλους τους χώρους αναλύσεων, πάσης φύσεως πλέον (κλινικά εργαστήρια, φαρμακοβιομηχανία, αναλύσεις τροφίμων και υδάτων, εργαστήρια αποβλήτων, ερευνητικά εργαστήρια κ.α.) είναι εντυπωσιακή. Στην ιστοσελίδα http://users.teiath.gr/tieedu/Web_TIE/PracticeCommon/TIE_Practice_Carrie… που βρίσκεται στην ιστοσελίδα πρακτικής άσκησης του τμήματος Ιατρικών Εργαστήριων του ΤΕΙ Αθήνας φαίνονται τα ονοματεπώνυμα φοιτητών που βρήκαν μόνιμη εργασία μέσω προγραμμάτων πρακτικής άσκησης. Φαίνεται η ποικιλία των φορέων απασχόλησης αλλά και η αύξηση προσλήψεων φοιτητών του κλάδου μας, μία δεκαετία που η ανεργία των νέων είναι κοντά στο 60%.
15. Παρόλο που οι τεχνολόγοι ιατρικών εργαστηρίων βρίσκονται εδώ και χρόνια στη τριτοβάθμια εκπαίδευση η πολιτεία δεν τους θεωρεί τίποτα άλλο παρά παρασκευαστές. Απόδειξη στο ΕΟΠΠΥ, παλαιότερα ΙΚΑ, ο κωδικός επαγγέλματος τους είναι «Παρασκευαστές».
Πράγματι πολλές συμβάσεις τεχνολόγων ιατρικών εργαστηρίων στον ιδιωτικό τομέα γίνονται με τον κωδικό 311130 «Παρασκευαστές πειραμάτων και αναλύσεων». Οι κωδικοί επαγγελμάτων του ΙΚΑ είναι σε πολλές περιπτώσεις απαρχαιωμένοι. Παρόμοια τους νοσηλευτές ΤΕΙ τους βάζει μαζί με τους νοσοκόμους διετούς εκπαίδευσης. Η αλήθεια όμως είναι ότι πολλά λογιστήρια ιδιωτικών εργαστηρίων χρησιμοποιούν τον κωδικό 321100 «Τεχνολόγοι βιολογικών εν γένει επιστημών» ή ακόμα τον 311100 «Τεχνολόγοι φυσικοχημικών επιστημών» γιατί δεν βρίσκουν κάποιον καταλληλότερο. Σε κάθε περίπτωση όμως οι συμβάσεις των τεχνολόγων ιατρικών εργαστηρίων αναγνωρίζονται από το ΑΣΕΠ και η προϋπηρεσία τους μετρά σε κάθε νέο διαγωνισμό για ον διορισμό τους σε δημόσιο νοσοκομείο.
Οι τεχνολόγοι ιατρικών εργαστηρίων είναι ένα σαφές οριοθετημένο επάγγελμα για την ελληνική πολιτεία αφού εκτός από επαγγελματικά δικαιώματα οι απόφοιτοι μας υποχρεούνται να λάβουν άδεια ασκήσεως επαγγέλματος πριν αναζητήσουν εργασία από την αυτοδιοίκηση δευτέρου βαθμού όπως και πολλά άλλα επαγγέλματα υγείας.
